Posted on September 12, 2012 by JM БОШҚА ДУНЁ
Кириш ўрнида
Табиб табиб эмас, бошига тушган табиб, дейдилар. Бир пайтлар Америка мутлақо бошқа дунё эди, бугун эса бу мамлакатнинг пасту баландини сўранг, имкон қадар айта оламан.
Дарвоқе, “Американи Колумб очгани билан ҳар ким уни ўзича кашф этади” деган гап бор. 1990 йиллардан кейин Америкага келган ўзбеклар орасида қисқа вақтда оёққа туриб, бу ерда Ўзбекистондагидан яхши яшай бошлаганлардан бириман, десам муболаға бўлмас. Стевен (фамилияси эсимда қолмаган) деган америкалик бир профессор 1999 йилда бизга қисқа фурсат дарс берганда “Оёққа туришинг, америкалик ўрта синф сафига қўшилишинг учун камида ўн йил керак” деган эди. Бу лоф экан. Чунки бу ерга ҳеч нарсасиз келиб, икки йилда оёққа туриш мумкин.
Совет даврида ўртача маош 140 сўм бўлган пайтда айни вақтда бир неча нашрлар (“Ўзбекистон Овози”, “Қишлоқ ҳақиқати”, “Муштум”, “Зарафшон”) билан ишлаб, ойига минг сўм атрофида даромад қилардим. Бошқача айтганда, ҳаёт даражам ўртачадан анча-бунча юқори эди. Лекин Америкага келганлар орасида чўнтагида пули энг ками ҳам мен бўлсам керак.
Туркияда танишларимиз Американи шундай таърифлашгандики, дарахтнинг остида доллар терар эканмиз, деб ҳамма нарсани қўни-қўшниларга тарқатиб, 12 та чемоданга фақат китобларни юклаб келдик. Чўнтагимда 75 доллар бор эди, холос.
Инглиз тилини мутлоқ билмаган ҳолда ҳеч вақосиз келиб, олти кишилик оила билан қисқа вақтда оёққа туриб кетиш кўпчиликка қизиқ бўлиши мумкин.
Дарҳақиқат, баъзан турли давраларда бошимга тушган воқеаларни, кулгили ҳолатларни айтсам, “Тажрибаларингизни ёзинг, бизга асқотади, бошқаларга ҳам ёрдами тегади”, дейишади. Америкага янги келганлар ёки келмоқчи бўлганлар эса “пачкалаб” савол йўллашади. Ана шуларни ҳисобга олиб ўзига хос бир “қўлланма” ёзишга киришдим.
“Маданият шоки” нима ва уни қандай енгиш мумкин? Мутлоқ билмаган тилни қандай ўрганиш керак? Эшикни тақиллатиб келган диндорга нима дейсизу кўчада сизга гап қотган одамга қандай жавоб қиласиз? Кулгили ҳолларга тушиб қолганда уялиш керакми, йиғлаш керакми, ўз устингиздан девоналарча кулиш керакми? Сотиб олинган нарсага пулингиз етмаса уни қайтариш уятми? Машина олишда кимга қулоқ солиш керак? Уйни қаердан ва қандай танлаш лозим? Ва ҳоказо ва ҳоказо… саволлар жуда кўп. Келинг яхшиси жавобларни ўқинг. Жавоблар биз бошимиздан кечирган ажабтовур воқеаларда.
1.Аэропортдаги “марш-бросок”
Туркиядан қўлтиғимизга қистирилган ҳужжатларни маҳкам тутиб Нью Йорк аэропортининг ертўласида кетаяпмиз, кетаямиз… Туннел ҳам шунча узоқ бўладими, қачон ер устига чиқамиз, қачон афсонавий Американи кўрамиз деган фикр “миянинг елкасини яғир қилиб” юборди.
Бир жойда бизга бир қора танли офицер нималардир деди. Ҳеч нарсани тушунмадик. Оз-моз инглизчани тушунадиган катта қизим ҳам унинг гапларини англамади.
-Аксентини тушунмадим,-деди қизим.
У Истанбулда инглиз тили мактабига қатнаганди.
-Дада, бизга “бритиш” инглизча ўргатишган, бу “Американ” деди.
Ўшанда қизим тилни яхши ўрганмаган деб жаҳлим чиққан. Адашган эканман. Ҳақиқатан ҳам Британия инглизчаси билан Американики фарқ қиларкан. Бунинг устига қора танли америкаликларнинг ўз лаҳжалари борки, уни ўзларидан бошқа одам қийинчилик билан тушунади.
Ҳайрон бўлиб тургандик, бир аёл келиб қизимга секин-секин тушунтирди. Бўлар эканку! Дарҳол югуриб қолдик. Биз бошқа учқичга минишимиз ва ҳали яна олти соат учишимиз керак экан. Китобсеварлигим ўша ерда қаттиқ азоб берган. Китоб солинган 12 та чамадонни кўтариш осон ишми? Бунинг устига учқичимиз бошқа терминалда. Биз халқаро терминалга келиб тушибмиз ва энди маҳаллий қўналғадан учишимиз керак экан.
Ўшанда беш доллар тўлаб аравача олиш мумкинлиги ва чамадонларни ортиб, орқасидан ўзимиз саллона-саллона қўл силтаб боришни қаёқдан билибмиз. Биров ҳам айтмаган. Чамадонларни иккиталаб юз метргача ташиймиз ва кейин навбатдаги юз метрликни забт этишга киришамиз. Шу зайл айтилган жойга етиб борганда белим букилиб қолганди. Қарасам умр йўлдошим Роҳилахон мендан бардамроқ. Болалар ҳам ҳолдан кетишган. Беш дақиқа дам оламиз десак, бизнинг учқичга ҳамма миниб бўлган экан. Бориб сўрашимиз билан бақир – чақир бошланди. Югур-югур билан учқича киритиб қўйишди.
Учқич кўтарилганини ҳам, тушганини ҳам билмайман. Роҳила:
-Келдик,-дейиши билан қарасам салонда биздан бошқа одам қолмаган. Тағин югур-югур бошланди. Бориб чамадонларни кутдик, ҳамманики бор, бизники йўқ. Бирдан қизим:
-Дада бу ер Сиэтл экан, биз бошқа жойга тушибмиз,-деб қолди.
Ана ваҳима бошланди. Ташқари қоп-қоронғу, ичкарида ҳеч ким йўқ ҳисоби.
-Тез ана у амакидан сўра, нима қиламиз?
Ҳалиги амаки аэропортнинг нариги четини кўрсатиб, бир нималар деди. Кейин кимларгадир бақир-чақир қилди. Бир аёл келиб:
-Кетдик!-деб қолди.
Қаёққа кетамиз? Чамадонлар қани? Китобларимиз қани?
У жаҳл билан қизимга тушунтирди, чамадонлар “уже” учқичда экан. Биз Портландга борадиган учқичга ўтмасдан чамадон қидириб юриб, вақтни кетказибмиз. Ҳалиги аёл шунақа югураяптики, кўрсангиз Олимпиадада ғолиб чиққан деб ўйлайсиз. Унинг орқасидан аранг етиб бораяман. Ортга қараб ҳам қўяман. Роҳила югуриб келаяти. Эгизакларимга “тезроқ” деб қўл силтагандим, мендан ҳам ўтиб кетишди. Самолётга минадиган жойгача шунча узоқ эканки, нафасимиз қайтиб қолай деди. У ерда ҳам бир зум тўхтатмай миндиришди.
Ўриндиққа чўкишим билан “Америкага бормайман” деб ёзиб берган хатимни эсладим. Қанча одам орага тушганди. “Авропада нима қиласан, Америка жаннат, у ерга бораман деганлар фалон пул бериб ҳам боролмайди, сен бўлсанг таклифни рад қилиб ўтирибсан”. Демак, жаннатга осон бориб бўлмас экан. Югур-югур билан бориларкан. Атрофни кўриш, томоша қилиш йўқ. Роҳатланиш йўқ…
Энди кўзим илинган экан, учқич “дакар-дукур” қилиб ерга урилиб тўхтатди. Портланд деган шаҳарга келдик.
Чиқишимиз билан кутиб олаётганларнинг қўлидаги ёзувга кўзим тушди. Бир кампир “МАМАТОВ” деб ёзилган катта қоғозни кўтариб турибди. Етмиш ёшларга етиб қолган, қадди бироз букилган, айлана юзини ҳали ажинлар қопламаган, ғайратли, меҳрли, самимий бир аёл. Худди ўзимизнинг бувиларимизга ўхшаб кетади. Унга тикилиб қолибман, ўзи югуриб келди. Бир нималар дейди, қани тушунсам. Ёнида бир йигит. Таржимон экан.
Омадни қарaнг, Орегонда ўзбекча биладигани топилмабди. Русча гапирадиганлар кўп экану лекин “Булар Туркиядан келаяти” деб битта ироқлик курдни олиб келибди. У “Туркчани биламан” деган экан. Лекин туркчада икки сўздан учинчисига ўта олмайди. Фақат исмини айтганини тушундим, Мояд экан.
Хуллас, кунимиз яна қизимга қолди. Кампирнинг “американ” аксенти ҳалиги амакиникидан кўра “бритиш”га яқин чиқиб қолди. Қизим уни бемалол тушуна бошлади. Кампирнинг исми Мерит. У биз билан қўл бериб кўришаркан, исмини айтди, кейин биз. Шундан кейин кампир бизларни бир-бир қучоқлаб чиқди.
Улар иккита машинада келишибди. Мерит болаларни олди, Роҳила ва мен Мояднинг машинасига чиқдик. Мояд билан гаплаша олмай қийналдик. У бир нарсалар дейди. Туркча ва форсча калималарнигина англаймиз, қолганига “тишимиз ўтмайди”. Шунча йил Туркияда яшаб оз-моз бўлса ҳам курдчани ўрганмаганимга пушаймон қилдим.
Жаҳонгир Маматов.
(Давоми бор).
Комментариев нет:
Отправить комментарий