БУХОРОНИ СЕВГАН ШОИР

Озодлик куйчиси, оташин шоир Пабло Неруда шеърлари ўзбек тилига таржима қилинган, шеърият мухлисларига унинг номи яхши таниш. Шуниси диққатга сазоворки, Пабло Неруда бундан анча йиллар аввал Ўзбекистонга ташриф буюрган, дунёга машҳур
қадимий шаҳарларимизни зиёрат қилган. Айниқса, шоирга кўҳна Бухоро шаҳри жуда ёқиб қолган. У бу шаҳардан усталаримиз, ҳунармандларимиз қўлларидан чиққан миллий буюмлар, сопол идишлар, сўзаналар, турли осори-атиқалардан олиб кетган, Чилидаги уйининг бир хонасини Бухороча безаган ва уни “Бухоро уйи” деб атаган.

011

БУХОРОНИ СЕВГАН ШОИР

Сўз — инсоннинг бор ҳис-туйғуларини ифода эта олиш қудратига эга. Барча юксак инсоний орзулар, халқ озодлиги, эрки учун кураш, аввало, сўздан бошланади. Чилилик атоқли шоир Пабло Неруда ижоди, сиёсий фаолияти ибтидоси ҳам шундай бўлган эди. Унинг эркка даъвати, фашизмга қарши кураш хитоблари ҳам дастлаб Сўз — Шеър бўлиб янгради.
Пабло Неруда шеърлари ўзбек тилига таржима қилинган, шеърият мухлисларига унинг номи яхши таниш. Шуниси диққатга сазоворки, Пабло Неруда бундан анча йиллар аввал Ўзбекистонга ташриф буюрган, дунёга машҳур қадимий шаҳарларимизни зиёрат қилган. Айниқса, шоирга кўҳна Бухоро шаҳри жуда ёқиб қолган. У бу шаҳардан усталаримиз, ҳунармандларимиз қўлларидан чиққан миллий буюмлар, сопол идишлар, сўзаналар, турли осори-атиқалардан олиб кетган, Чилидаги уйининг бир хонасини Бухороча безаган ва уни “Бухоро уйи” деб атаган. Ўзи таъриф берганидай, бу ерда “Бухоро музейи”ни ташкил этган эди.
Биз ҳозир эътиборингизга ҳавола этаётган Хелмуд Ритси қаламига мансуб мақоладан олинган парчада Пабло Неруданинг озодлик учун, юксак инсонпарвар ғоялар учун зиддиятларга тўла курашчан ҳаёти ҳақида ҳикоя қилинади

0244

“Ялтираб ўчиши мисли бир кунлик капалакларга қиёсланмиш кўпдан-кўп адабий мукофот, совринларни олишимдан нима наф? Ҳаётимда Лотанинг тошкўмир қатламлари орасидан, кондан ҳолдан тойиб, силласи қуриб, гўёки жаҳаннамдан чиққандай, қуёшда чўғдай қизиган селитра конидан чиққан, кўзлари чангдан ёшланган, оғир, сермашаққат меҳнатдан башараси бужмайиб кетган киши олдимга келиб, худди пампа (Жанубий Америка дашти)нинг бутун харитаси тушурилган каби ғадир-будир, серажин қўлларини менга узатиб: “Мен сени танийман, биродар”, деган он мен учун энг бахтиёр лаҳза, энг катта мукофот эди бу”.
Пабло Неруда “Мен яшаганимни тан оламан” хотиралар китобида шундай ёзганди. Атоқли шоир ўзини “Ўз халқи шоири” деб аташга ҳамма асослари бор эди. Ким-ким, ундан бошқа ҳеч ким Пабло Нерудачалик Чили аталмиш она юрти ҳақида илҳом билан ҳаққоний ёза олмаган!
Ёш йигит Нефтали Рикардо Реес Басуалто то Чили ишчи ва деҳқонининг биродари бўлмиш Пабло Нерудага айлангунча машаққатли ва узоқ йўлни босиб ўтди. Бу йўлда уни адашишга, чалғишга қўймайдиган алоҳида даврлар бўлди.
…1904 йилнинг 12 июл куни паровоз машинисти оиласида пешонасига бутун жаҳон адабиёти тарихида янги саҳифа очиш битилган ўғил дунёга келди. Бу бола қалбида гўдаклигидан ватанга теран муҳаббат куртак ёзди. Чилининг бетакрор гўзал табиати шоир Пабло Неруда учун бутун умри давомида туганмас илҳом манбаи бўлди. Шоир учун уйғунлик ва мукаммалик мужассам бўлган ана шу замин, тоғлар, денгизни умри бўйи куйлаб ўтди. Шоир асарларида “она табиат” тимсоли билан бир қаторда бошқа бир шеърий рамз — “халқ дарахти” ҳам пайдо бўладики, Неруда бу сўзлар замирида меҳнаткаш, бунёдкор инсоннинг энг юксак, олижаноб орзу-ўйларини назарда тутади. Айнан ана шу икки тушунча Неруданинг воқеликни бадиий идрок этиши асосини белгилаб берди.
Йигирма уч ёшга кирган, бу пайтга келиб Сантягода шоир бўлиб танилган Неруда дипломатик хизматга киради. У Рангун, Коломбо ва Цингапурда умрининг беш йилини ўтказади. Бу ерда у “Ер — мен яшайдиган макон” китобининг биринчи қисмини тугатади. Бу тўпламни ташкил этган шеърларда Неруданинг ватан соғинчи, айрилиқ изтироблари акс этади. Шеърлар мустамлакачилар тупроғига тушиб қолган, бу ердаги тартибга кўника олмаган, уларга қарши туришга кучи етмаган ёлғиз одамнинг дил оғриқлари билан лиммо-лим эди.
1933 йилда Пабло Неруда Аргентинага консул этиб тайинланади ва ниҳоят ўз дўстлари билан учрашиш имкониятига эга бўлади. Шу пайтгача шоирни қийнаган изтироблардан асар ҳам қолмайди.
У Буенос-Айресда испан шоири Федерико Гарсиа Лорка билан танишади. Уларни, то Гарсиа Лорка 1936 йилда фашистлар томонидан қатл этилгунга қадар, дўстона муносабатлар боғлаб турди. Неруда Гарсиа Лорка орқали ўша йиллар ҳур, исёнкорлик руҳи билан йўғрилган испан шеъриятини кашф этади. Республика даври испан адабиёти сабоғи Чили халқ шоирининг шаклланиб камолга етишида дастлабки поғона бўлади.
Пабло Неруда 1934 йили Барселонага, сўнгра 1935 йилнинг феврал ойида Мадридга консул қилиб тайинланади. У Гарсиа Лорка кўмагида “27 авлод” деб номланган гуруҳ шоирлари билан алоқа ўрнатади. Улар орасида Висенте Алейсандре (1977 йилдаги Нобел мукофоти совриндори), Хорхе Гильен, Луис Сернуда, Педро Салинаслар бор эдилар. Шунингдек, Неруда Гарсиа Лорка билан биргаликда фашистларга қарши зиёлилар уюшмасини ташкил этган, кейинроқ жаҳонда тинчлик ўрнатиш ҳаракатида фаол қатнашган Рафаел Алберти билан яқиндан танишади.
Чили ҳукумати Испанияда Франко фашист режими ўрнатилгач, назарларида республикачиларни қизғин қўллаб-қувватлаётган консулини Мадриддан чақириб олади. Пабло Неруда 1936 йили “Жаҳон шоирлари испан халқини ҳимоя қилади” тўпламини чоп этади. 1937 йил февралида Гарсиа Лорка хотирасига бағишланган нутқ ирод этади. У ўз нутқида Испания республикасини қонга ботиришга аҳд қилган қотилларни лаънатлайди. Апрел ойида эса Пабло Неруда Перу шоири Сесаро Валехо билан биргаликда “Испанияга ёрдам Лотин Америкаси гуруҳи”ни ташкил этади, июлда эса Америка халқлари конгрессида Испания республикасини ҳимоя қилиб чиқади. У яна Маданиятни ҳимоя қилиш халқаро конгрессини ташкил этишда фаол қатнашади (1937 йил). Бу ишда унга Элюар, Арагон, Малро, Вальехо, Гильен, Карпентер сингари ёзувчилар ёрдам берадилар.
Пабло Неруданинг энг яқин дўстларидан бири Эрнан Лоёла (1973 йил сентябригача Чили университети профессори бўлган) 1964 йили шундай деб ёзган эди: “Неруда Испаниядаги фуқаролар уруши таъсири остида ўзи учун Чилини қайтадан кашф этди”.
Пабло Неруда 1937 йил октябрида ватанига қайтиб, маданиятни ҳимоя қилиш мақсадида Чили зиёлилар уюшмасига асос солади. Орадан бир ой ўтгач эса Испанияда фуқаролар уруши аланга олиши билан ёза бошлаган “Қалбимдаги Испания” китобини нашр қилади. 1939 йили Пабло Неруда дипломатик хизматга қайтади, Парижга жўнайди. У кейинроқ ўз мемуарларида “Виннипег” юк кемасида Чилига фашизм зулмидан қочган испанларни ўтказиб юборишга муваффақ бўлганлигини “Ҳаётимдаги энг олижаноб миссия”, деб айтади.
1945 йил март ойида Пабло Неруда Тарапак ва Антофагаст вилоятларидан Чили сенатига сайланади. У “саводсиз ва ялангоёқ одамлар” вакили, селитра ва мис конлари ишчилари сайлаган депутат бўлади.
1947 йил октябрида машҳур шоир, сенатор Америка қитъаси халқларига Чилида озодлик ва демократияни ҳимоя қилишга даъват этган “Миллионлаб кишиларга очиқ мактуб”и билан мурожаат этади.
Ҳукумат доирасидагилар сенатор Пабло Неруданинг депутатлик дахлсизлигидан маҳрум қилиш учун бу мактубдан фойдаланиб қоладилар. У бунга жавобан миллий конгрессда ғазаб билан маъруза қилади:
— Мени шахсан таъқиб қилаётганлари билан фахрланаман. Азоб чекаётган ва адолат учун курашаётган халқ ким жамият олдидаги бурчига содиқлиги-ю, ким унга хиёнат қилаётганлигини ўз кўзи билан кўриб, амин бўлганлиги учун ҳам фахрланаман, — дейди Пабло Неруда.
Уни ҳибсга олиш ҳақидаги буйруқ узоқ куттирмайди. Шоир яширинишга мажбур бўлади, шу кунгача ўзи билмаган юзлаб одамлар унга ёрдам берадилар. Пикассо, Элюар, Арагон яширин равишда жўнашга мажбур бўлган Пабло Нерудани Францияда кутиб оладилар. У биринчи тинчлик тарафдорлари конгресси минбаридан туриб, бутун инсониятга қуролланиш пойгасини жиловлаш, фашизмнинг томир отишига йўл қўймаслик даъвати билан мурожаат этади.
Ўтган асрнинг 73 йили Чили халқининг буюк шоири дунёдан кўз юмади. Аммо унинг ўтли шеърияти, озодлик, ҳурлик ва тинчлик йўлидаги қарашлари боқийлик тимсоли сифатида ҳамиша қадрланади.

Маъсума Аҳмедова тайёрлаган

http://kh-davron.uz/pablo-neruda-buxoroni-sevgan-shoir.html