Умуман шоу-бизнесга алоқаси бор, ёки ўша йўналишда ишлайдиган сайтларни деярли кузатиб бормайман. Ёлғон бўлмасин, кимдир ёки нимадир сабаб бўлиб мавзуга кўра баъзан берилган ҳаволага қараб кириб тураман. Бу сафар ҳам шунақа сабаб билан кўпроқ эътиборни шоу-бизнесга қаратадиган Shov-
shuv.uz сайтига кириб қолдим. Ўзбек тилидаги имловий хатоларга бағишланган бу мақолага танланган расмни “таниш-билишчилик” билан олдириб ташлаш ташрифдан бирламчи мақсад эди. Аммо мақолани ўқиб чиққач, ёш болага «асал ема» деб маслаҳат берган донишманд ёдимга тушди.
Доим тан оладиган айбим бор — ҳаддан ташқари дангасаман. Ўқишга ўқиб, буни бир блогпост қилиш ниятим ҳам мана шу дангасалик соясида қолиб кетаётганди. Бугун твиттер ижтимоий тармоғида ўзбек тили имлосига бағишланган твит-тавсиялар пайдо бўлгач, барибир бу мавзуда ёзишим керак деб ҳисобладим.
Мақоланинг биринчи қисмидан парча келтираман: «Bo`sh vaqtlarimda internetdan foydalanib turaman. Ba`zida, shu maqolalarga qoldirilgan fikrlarni o`qib, uning savodsizlarcha yozilganiga judayam achinib ketaman. Eng hafa bo`ladigan tomoni shundaki, qoldirilgan fikrlar mualliflarining aksariyati o`z tilida ham eplab yozolmaydi. Oddiy hatolar qiladi. Bu tilga nisbatan hurmatsizlik emasmi? Nahotki, shunchalar savodsizlashib borayapmiz, yo menga shunday tuyulayaptimi? Yaxshi-yaxshi bilim yurtlarini bitirgan mutahassislarimizning qilgan oddiy hatolarini ko`rib yoqa ushlaysiz... Bu savodsizligimiz bilan qayergacha boramiz?»
Балки муаллиф (Фируз Халилов деб кўрсатилган) ана шундай тилга нисбатан ҳурматсизлик сабаб ўзи ҳам «Oddiy hatolar»га йўл қўяётгандир?..
Энди иккинчи абзацга эътибор беринг: «Ijtimoiy tarmoq orqali bir qiz bilan suhbatlashib qoldim. Kelajakda o`qtuvchi bo`lish orzusidagi go`zal qizning xatolarga to`la maktubidan jaxlim chiqdi va qo`ydagi maktubni yozib yubordim».
Энди «хато» сўзини ёзишни ўрганиб олган муаллифнинг « jaxli» чиқиб қолди. Узр бизниям «qo`ydagi» мақолангизни ўқиб сал жаҳлимиз чиқиб қолдида... Хатни «копи-пест» қилиб ўтирмадим. Кимга қизиқ бўлса, мақолани юқорида берилган ҳаволадан топиб ўқиб олиши мумкин.
Мақолада тавсиялар билан бирга яхши мисолларни ҳам келтиришибди: «Masalan oddiy odam ukol qilishni bilmasa ayb emas, agar doktor ukol qilishni eplolmasa bu jinoyat. Agar oddiy odam avtomatdan otishni bilmasa ayb emas, harbiy otishni bilmasa bu xiyonat. Oddiy odam yo`l qoidasini bilmasa qo`rqinchli emas, agar haydovchi bilmasa avariya. Shunday ekan menedjer yoki oddiy ishchi yozishda hato qilsa balki katta ayb emasdir, lekin pedagok yozishda hatoga yo`l qo`ysachi? Savolga javob ham tayyor "Bundan kami qo`niqtirmaydi».
Тўғри, агар одам кимдир хато ёзса унга тўғри ёзишни маслаҳат берса бу яхши. Лекин ўша маслаҳат берадиган одамнинг ўзи саводли бўлмаса бундан қанақадир фойда бўлишига ишониш қийин. Биринчи навбатда ўша сиз назарда тутган «pedagok»нинг ўзи саводли бўлиши керак.
«Savodni o`rgatuvchilarning aksariyati savodsiz! Televizorda "allergIya"ni shifokor, "allЕrgiya" deb bersa, savodhonlikning oltin taxti bo`lgan OAV va web saytlarda turli jurnalist va shou-"men" lar tilni buzib, turlicha yangi so`zlar topib, shevalarda gapirgandan keyin, o`qituvchilar to`g`ri gapirish u yoqda tursin – to`g`ri talaffuz va yozishni bilmasalar savod qayerdan kelsin?
Kam o`qiyotganimiz uchun savodsizlashib ketayapmizmi? Bitta kitob o`qigandan ko`ra ikkita kino ko`rib qo`ya qolamiz. O`z fikrini to`g`ri ifodalay olish ham bir san`at. Ko`pchiligimiz bu narsani esdan chiqarib yuborganmiz. O`z sohamning yetuk mutahassisiman deb kerilamiz. Bu to`g`ri bo`lishi mumkin. Menimcha har qanday soha mutahassisi ham hech bo`lmasa so`zni to`g`ri yozishni bilishi kerak deb o`ylayman».
Узр, фикримни «mutahassis»лардек ифодалай олмайман. Демак санъатнинг бу тури менга бегона экан...
Мақола муаллифи ўз фикрларини қуйидагича тугатади: «Istagan kishi harakat qilsa, to`g`ri yozishni eplay oladi (biroz mehnat qilish kerak xolos). Qanday chiroyl o`zbek tilimiz bor. Unga imkon qadar hurmat bilan qaraylik. Chunki, ertaga farzandlarimiz ham biz bosgan qadamdan yurishadi».
Ростан ҳам, ҳаракат қилса кўп нарсага эришиш мумкин. Лекин ҳаракатни ўзи бошламай, кимгадир ўзи ҳали тўлиқ эплай олмаган ишни тушунтирса ғалати бўларкан.
Юқоридаги ривоятдаги донишмандга қайтамиз: бир ота-она ўз боласини ширинхўрлигидан хавотир бўлиб, бир донишманд ҳузурига бориб, ундан маслаҳат сўрайди. Донишманд уларга уч ойдан кейин келишларини сўраб жавоб бериб юборади. Муддат ўтиб бояги оила яна донишманд ҳузурида пайдо бўлганида «Шира ема» деган жавобни олган экан. Нега буни ўша пайт айтмадингиз, деб берилган саволга: «Уч ой олдин мен ҳам ширани жуда яхши кўрардим. Ўзим бу одатни ташламай туриб бировга маслаҳат бера олмасдим. Мана ҳозир бу одатни ташладим ва энди тавсия берсам бўлади» (сўзма-сўз келтира олмадим. Тахминан шунақа эди), деб жавоб берган экан.
Айтмоқчи бўлганим, инсон бирор хатони танқид қилишдан олдин, ўша хатони ўзи такрорламаётгани билан ҳам қизиқиб кўриш лозим. Ўзимни ўта хатосиз ёзадиганлар тоифасига қўшмоқчи эмасман. Газетада, интернетда чиққан мақолаларимда, шошилиш ва бошқа турли фавқулодда вазиятлар сабаб хатолар кетиб қолиши кўп кузатилган бўлиши мумкин. Лекин тил ҳақида ёзганда бу борада масъулиятлироқ бўлишга, бировларни танқид қилишдан олдин, шунга муносиб бўлишга ҳаракат қиламан. «Хато ёзяпсиз», демоқчи бўлсам, биринчи навбатда ўзим хато ёзмасликка ҳаракат қиламан. Бирор муносабатда, ундан кўра яхшироқ билмасам, яхшиси жим ўтираман. Ақлим етган, қўлимдан келган ишга «бош суқиб» кўраман.
Инсон дилда бўлганини тилга (ёки тилидаги гаплари дилдан чиқмаётган бўлса) чиқармаса сунъийлик барибир сезилади. Ўзинг амал қилмаган нарса ҳақида яхшиси ёзмаганинг маъқул. Менда шунақа, камида.
Юқорида тилга олинган мақола иқтибос билан бошланган: «Tilning egasi - xalq, u Eshmat yoki Toshmatning katta otasidan qolgan moli emas. Eshmat yoki Toshmatga bu buyuk ne`matga o`zi istagancha munosabatda bo`lish huquqi ham berilmagan. Til dahosi shu qadar buyuk va qudratliki, uning rivojida qat`iy qonuniyat bor, uni hech kim buza olmaydi». (с) Nizomiddin Mahmudov, Professor.
Сиз ҳам Эшмат ва Тошмат бўлманг, тилга ҳурматда бўлинг, буни исботлаб ҳам қўйинг. Фақат исботингиздан ўзингиз уялиб қолманг.
Комментариев нет:
Отправить комментарий